چارلز جنکز در آخرین فصل کتابش این مسئله را خاطر نشان میسازد که نابودی زمین توسط
ما منجر به نابودی 27000 گونه زیستی در یکسال میشود یعنی هفتاد و چهار انقراض در
یک روز و یا سه نابودی در یک ساعت! مدارک جدیدتری براساس مجله تایم مورخ 31 ژانویه
2000، این تعداد را بالاتر نشان میدهد یعنی صدها انقراض در یک روز!
گرم
شدگی کره زمین، نازک شدن لایه ازن بعلت استفاده از انواع آلاینده ها، افزایش آلودگی
محیط زیست و انقراض گونههای زیستی همه و همه با هم میآمیزند تا ضرورت بوم شناسی و
مسائل زیست محیطی را برای آینده قابل پیشبینی گردانند. بطوریکه پیشی گرفتن خاکستری
در برابر جهان سبز آینده، قابل تأمل ترین مسئله قرن حاضر به شمار می آید.
در این میان توسعه به عنوان یکی از بزرگترین عوامل تغییر محیط زیست و به
تبع آن ساخت و ساز که جزو صنایع بزرگ در استخدام نیروی انسانی (صدها هزار کارگران
ساختمان و فنون مربوطه)، باعث از بین بردن زمینهای کشاورزی، فرسایش خاک و آلوده
کننده محیط زیست و به مخاطره انداختن سلامتی و بهداشت مردم است و بر بحران انرژی
دامن می زند. بحرانی که در اواسط دهه 1965 با افزایش میزان آلودگی محیط زیست هشداری
به جهانیان محسوب شد، سبب تشکیل گروههای طرفدار محیط زیست که از حامیان محیط زیست
در جهان بودند گردید و مفهوم گسترده ای تحت عنوان پایداری را پی گیری
نمود.
اصطلاح پایداری (sustainable) برای نخستین بار در سال 1986 توسط کمیته
جهانی گسترش محیط زیست تحت عنوان (رویارویی با نیازهای عصر حاضر بدون به مخاطره
انداختن منابع نسل آینده برای مقابله با نیازهایشان) مطرح شد و هرروز بر ابعاد و
دامنه آن افزوده می شود تا استراتژیهای مناسبی پیش روی جهانیان قرار گیرد.
در این جهان، معماران نیز همسو با سایر دست اندرکاران در پی یافتن
راهکارهای جدیدی برای تأمین زندگی مطلوب انسان بوده اند. بدیهی است که زندگی، کار،
تفریح، استراحت و ... همه و همه فعالیت هایی می باشند که در فضاهای طراحی شده توسط
معماران صورت پذیرفته و از آنجا که نقاط ضعف و قوت یک ساختمان بر زیست بوم جهان
تاثیر مستقیم خواهد داشت، وظیفه ای بس حساس در این خصوص بر عهده معماران می باشد.
کاربرد مفاهیم پایداری و توسعه پایدار در معماری، مبحثی به نام «معماری پایدار»
آغاز نموده اند که مهترین سرفصلهایی آن با عنوان "معماری اکوـ تک"، "معماری و انرژی
ـ معماری سبز" ایجاد می گردد.
تعاریف ساخت و ساز پایدار
ساخت و ساز پایدار این چنین تعریف شده است: «مدیریت یک محیط پاک و سالم براساس
بهرهبرداری مؤثر از منابع طبیعی و اصول اکولوژیکی» که هدف از طراحی ساختمانهای
پایدار کاهش آسیب آن بر روی محیط و منابع انرژی و طبیعت است، که شامل قوانین زیر
میباشد:
1 – کاهش مصرف منابع غیر قابل تجدید
2 – توسعه محیط طبیعی
3-
حذف یا کاهش مصرف مواد سمی و یا آسیب رسان بر طبیعت در صنعت ساختمانسازی
بابراین بطور خلاصه ساختمان پایدار را میتوان این چنین تعریف نمودد: ساختمانی
که کمترین ناسازگاری و مغایرت را با محیط طبیعی پیرامون خود و در پهنه وسیعتر با
منطقه و جهان دارد.
تکنیکهای ساختمانسازی در یک پهنه وسیع در جهت تأمین کیفیت
یکپارچه از نظر اقتصادی، اجتماعی و محیطی می کوشند. بنابراین استفاده معقول از
منابع طبیعی و مدیریت مناسب ساختمان سازی به حفظ منابع طبیعی محدود و کاهش مصرف
انرژی کمک نموده (محافظت انرژی) و باعث بهبود کیفیت محیطی میشود. www.buildsustainably.org
اهدف کلی ساختمانهای پایدار
• بهرهبرداری مناسب از منابع و
انرژی
• جلوگیری از آلودگی هوا
• مطابقت با محیط
اصول توسعه ساخت
و ساز پایدار
برای ایجاد تعادل میان سطوح تنوع زیستی، سه اصل توسعه صنعت
ساخت وساز پایدار که در جهت و حفظ تنوع زیستی در شهر باید رعایت شوند، به شرح زیر
است:
• استفاده پایدار از منابع زیستی: بدین معنا که باید دقت شود که منابع
زیستی بهرهبرداری شده در سامانههای توسعه در کجا استفاده میشوند، و چگونه
میتوان آنها را پایدار نگهداشت، و از منابعی که سریعتر جایگزین میشوند استفاده
شود. به عنوان مثال؛ از چوب درختهایی باید استفاده شود که سریعتر رشد کرده و
میتوانند جایگزین شوند. همچنین از منابع متنوع استفاده کرد،که نوع خاصی از بین
نرود، و یا مثلا مساحت جنگلها را مقدار ثابتی نگهداشت و از مقدار میعنی کمتر نشوند،
و یا از گونه خاص موجودی به علت منافع اقتصادی حمایت نشوند.
• استفاده از
منابع تجدید ناپذیر: استفاده عاقلانه از منابع غیر قابل تجدید باید به طور گسترده
اعمال شود. به عنوان مثال؛ استفاده از منابع فسیلی برای سوخت غیر عاقلانه است. و یا
در ساختن صندلی از چوبی استفاده شود که در طبیعت از سرعت تجدیدپذیری و جایگزینی
بالاتری برخوردار است.
• کاربرد معقول از چوب (به عنوان یک منبع تجدید
ناپذیر) باعث میشود که به اصل منبع لطمهای نخورده و امکان جایگزینی آن در طبیعت
وجود داشته باشد، و حتی در نوع رنگی که در آن بکار برده میشود از موادی که کمتر که
برای محیط زیست ضرر دارد استفاده شود.
• حفاظت از تنوع زیستی: از منابع
زیستی به خوبی نگهداری شود،و مشارکت افراد جامعه در جهت بقاء و تنوع زیستی موجود
الزامی باشد. طوری از سامانه استفاده شود که همه اجزاء خود حافظ مجموعه باشند. مردم
به طور صحیح از منابع محیطی بهره گیرند، و به آنها آموزش داده شود که از هر محصول
یا منبعی در جای خود و به صورت بهینه استفاده کنند. مثلا در مورد مبلمان شهری،
استفاده صحیح از ان به مردم آموزش داده شود. و با اندک نقصی به کنار گذاشته نشوند،
بلکه تعمیر و یا در غیر این صورت به محصولی دیگر تبدیل و یا در نهایت مواد اولیه آن
بازیافت شود. (مفیدی، مبانی مقدماتی توسعه و طراحی شهر پایدار)
طراحی پایدار و اصول اولیه آن
طراحی پایدار همکاری متفکرانه معماری با
مهندسی مکانیک، برق و سازه است. علاوه بر فاکتورهای متداول طراحی مانند زیبایی،
تناسب و بافت و سایه و نور و امکاناتی که باید مد نظر قرار گیرند، گروه طراحی باید
به عوامل طولانی مدت محیطی، اقتصادی و انسانی توجه نموده و اصول اولیه آنرا که به
قرار زیر است، مد نظر قرار دهد:
• درک محیط:
طراحی پایدار با درک از محیط
آغاز میشود. اگر ما به امکانات محیطی که در آن هستیم آگاه باشیم میتوانیم از صدمه
زدن به آنها جلوگیری کنیم. درک محیط باعث مشخص شدن مراحل طراحی از جمله جهت
قرارگیری نسبت به خورشید و چگونگی قرارگیری ساختمان در سایت و حفظ محیط پیرامون و
دسترسی سیستم نقلیه و پیاده میگردد.
• ارتباط با طبیعت:
چه ساختمان در
داخل محیط شهری باشد و چه در یک محیط طبیعیتر، ارتباط دادن طبیعی به محیط طراحی
شده روح و جان میبخشد.
• درک روندهای موجود در طبیعت: در سیستم موجود در طبیعت
زباله موجود نیست. لاشه یک موجود، غذای یک موجود دیگر میشود. به بیان دیگر موجب
احترام بشر به نیازهای انواع گونههای طبیعــــی می گردد.
رونــــــدهایی که باعث احیـــا میشوند
تا ضایع کردن، به بیشتر زنده مــاندن ما می انجامند.
•
درک تأثیرات محیطی:
طراحی پایدار سعی در درک تأثیرات محیط از طریق ارزیابی و
تحلیل سایت دارد:
ارزیابی انرژی مصرفی، سمیت مصالح و تکنیکهای ساختمان سازی
.
بطوریکه تأثیر منفی محیطی را میتوان از طریق استفاده مصالح ساختمان سازی
پایدار، مصالح با سمیت کمتر و مصالح ساختمانی قابل بازیافت کاهش داد.
• روند مشارکتی طراحی:
طراحان پایدار، اهمیت توجه به هر نظری را میدانند.
همکاری با مهندسین مشاور و متخصصین دیگر در مراحل اولیه طراحی صورت میپذیرد.
طراحان همچنین به نظرات ساکنین محلی و همسایگان محلی نیز توجه میکنند.
•
درک مردم:
طراحان پایدار باید به فرهنگ و دین و نژاد مردمی که قرار است برای
آنها طراحی کنند، توجه کنند.
بنابراین معماری پایدار ترکیبی چند ارزشی در بر
دارد:
زیبایی شناسی، محیط، اجتماع، سیاست و بعبارتی طراحی و ساختمان سازی هماهنگ
با محیط.
یک معمار باید زیرکانه چند فاکتور را در نظر بگیرد: مقاومت و پایداری و
طول عمر بنا، مصالح مناسب، و مفهوم و کانسپت. www.susarch.com
تمام اصول معماری
پایدار باید در یک پروسه کامل – که منجر به ساخته شدن محیط زیست سالم می شود- تجسم
یابد.
توسعه پایدار و پارادایم های جدید توسعه شهری
(( شهر فشرده )) و (( شهر گسترده ))
منبع: www.archnoise.com
مدرسه هنر در سنگاپورArt School in Singapore
انسان اگربتواند محل تحصیل خـود را انتخـاب کنـد بدون شک مدرسه هنری که سقف آن پـوشیـده از گیاه است را انتخاب می کند ، مدرسـه ای کـه ظـاهـر آن نمـایـان محلـی بـرای کسـب هنـر مـی بـاشــد ، بــه طوریکه انسان از دیدن ایـن معمـاری عجیـب و زیبـا سیر نمی شود و هر آنچه به آن می نگرد به زیبایی و شگفتی آن بیشتر پی می بـرد و در فکـر فـرو مـی رود. طراح هنرمنداین مدرسه ، فناوری های نویـن و نمـا پـردازی را بـا بهـره گیـری از خـلاقیـت طـوری خلــق کرده است که هر بیننده ای را متحیر می سازد
نمای شیشه ای ساختمان و پـوشـش گیـاهـی سقـف مدرسه هنر، شاهکـار بـرجستـه ای را پـدیـد آورده استکه از گرما و حرارت خورشید کـاستـه و اجـازه عبور نور و حرارت به فضاهای طبیعی رافراهم می سازد. دیوارهای شیشه ای بکار گرفته شده در سـاختمـان به سهولت تبـادل دیـد بیـن داخـل و خـارج را ایجـاد می کنند و باعث روشنایی کامل تمامی استودیـو هـا وکلاس های درس به طور طبیعـی در طـول روز مـی گردند….
پشت بام مدرسه هنر که ایـن سـاختمـان را نسبـت به دیگر ساختمانهای سنگاپور متمایز ساخته است ، این پشت بام دارای قوسهایی ظریف با پیـچ وخـم هایی زیباست که ساختمان را از میـان سـاختمـانهـای دیگر محوطه دانشگاه جدا می سازد. خط ما بیـن گیـاهـان و چمـن هـای سقـف در نـزدیکـی زمین به طور زیبایی محو گردیده ، بطوریکـه سقـف با شیبی ملایم به راحتی به زمین متصل می شود
فضای سقف بـرای بـرگـزاری تجمـع هـای خصـوصـی وغیر رسمی استفاده می شود که ایـن فضـا شـور و هیجانی وصف نا شدنی را درانسان ایجاد می کند. پوشش عایـق کـاری در پشـت بـامهـا عـلاوه بـرخنـک کـردن محیـط اطـراف ،آبیـاری چمـن هـا و گیـاهـان را آسان و بدون مشکل نمودهاست.
ترکیب چمن ها با گیاهان محلی ، تنوعی را بـه وجـود آورده اسـت، کــف هــای سیمــانــی و مــاســه ای در قسمتی از زمین و استفاده از نرده های چوبی و بـی رنگ فضای داخلی را در شکل و رنگ بسیـارمتنـوع نموده است
هدف از طراحی این مدرسه القا ء و الهـام بخشیـدن به دانشجو یان می باشد که بتوانند با بهره گیریاز قوه تفکر خود آثار هنری زیبـا خلـق کننـد. مـدرسـه هنر برای اساتید و دانشجویان تجربـه ای جـدیـد از چشم انداز و مناظر زیبا در هر ارتفاع می باشد .
فکـر طـراحـی ایـن سـاختمـان ، شـایستـه تشـویــق و قدردانی می باشد که این چنین معماری شکوهمنـدی در سنگاپور را پدید آورده است . شایان ذکر اسـت ; سـاختمـان کتـابخـانـه ای درهلنـد نیز نمونه ای از طراحی این نوع سقف می باشد امـا ساختمان مدرسه هنر در نوع خود نمونه ای خـاص و بی نظیر به شمار می آید
www.naghsh-negar.ir
تجربة حضور در فضاهای شهری که یا تغییر عملکرد از جانب شهری به جنبههای
دیگر دادهاند و یا اصلاً کیفیتی خاصی ندارند و برعکس تجربة موفق حضور در
فضاهایی چون میدان نقش جهان اصفهان و روایتهایی از میدانهایی در شهرهای
سیهنا و ونیز و فلورانس و میلان و … از دوستان همراه، نگارنده را بر آن
داشت که تاریخچهای از این فضاها و لزوم وجود چنین فضاهایی که با هر فرهنگ
به خصوص فرهنگ غنی و اصیل و پشتوانهدار ایران دارد را بیان دارد.
در ادامة بحث فرصتی پیش آمد تا در مورد اثر متقابلی که این فضاها در معماری
و فرهنگ شهرنشینی در شهرهای کنونی و شهرهای جدید دارند، بحث بشود.
و در آخر در مورد چند نمونة موردی از این فضاها و ایجاد نوعی تصویر از این
فضاها به بررسی کیفیت این فضاها و چگونگی تأثیر عوامل مختلف محیطی و
اقتصادی و فرهنگی در شکلگیری آن خواهیم پرداخت.
توجه اینکه، نمونههای بیان شده در این نوشته به این جهت انتخاب شدهاند،
که نگارنده توانسته آنها را به طور کامل لمس نماید و یا با آنها و طراحی
آنها ارتباط برقرار کرده باشد وگرنه حقیر خود را در حد نقد آثاری این چنین
ندانسته و نمیدانم.
آیا گیاهان از رشد دانهها حاصل میشوند؟ (بحث تاریخشناسی و گونه)
این پرسشی بود که در حدود ۱۰ هزار سال پیش ساکنان خاورمیانه را به طور ضمنی
مجبور کرد که در یک فضای واحد به یکجانشینی بپردازند و تهیة غذا عاملی
برای همزیستی مسالمتآمیز و مدتداری شد که بعدها نام شهر به خود گرفت.
شهرها از همان ابتدا نشان دهندة نوعی آداب سیاسی و اجتماعی و فرهنگی خاص
مخصوص به ساکنان خود به همراه داشتند.
شکل ۱: پرسپکتیو بازسازی شدة شهر چاتال هویوک (مرجع : کتاب معماری جهان)
از مشخصههای شهرهایی که به تدریج بوجود آمد، فضاهای شهری خاص مردم هر
منطقه و کیش و آئین بود. چون شهرهایی که با آئین و نظم زندگی خاصی بوجود
میآمدند احتیاج به امنیت و فضاهای خاص به خود داشتند. شهرهای بوجود آمده
احتیاج به مشخصات خاصی برای خود، از جمله برجها و باروها و حصار دور تا
دور شهر و ارگهای حکومتی و فضاهای مذهبی بودند.
شکل ۲: پلان مجموعة تخت سلیمان در تکاب آذربایجان غربی (مرجع کتاب معماری جهان)
هر کدام از این شهرهای با توجه به ذوق و سلیقه و هوش سازندگان خود و با توجه به اقلیم و فنآوری در ساخت شکلی به خود گرفتند. برای مثال اولین شهرها فاقد کوچه و خیابان بودند تا ساختمانها بتوانند هم به لحاظ اقلیمی و هم امنیت بدون مشکل باشند.
شکل ۳: پلان و منظرة فوران آتش، جزئی از نقاشی دیوای چاتال هویوک
و بعد از معماریهای دورانهای پیش از تاریخ در دوران بینالنهرین نقشههای ساختمان ایجاد شد و در دوران مصر باستان شهرسازیهای مذهبی رواج یافت.
در این شهرها همه چیز بر اساس مذهب پرستی مصریان نظام مییافت.
بعد در دوران مربوط به ایران مجموعههایی چون چغازنبیل شکل گرفت و شهرها
مشخصة طبقاتی شدن اجتماعی به خود گرفتند که خود باعث جدا شدن فضاهای مذهبی و
حکومتی از بقیه قسمتهای شهر شد و در دوران هخامنشی فضای حصار و دیوار از
اطراف مجموع تخت جمشید و یا پاسارگاد به علت امنیتی که پادشاهان داشتند و
صلح و آرامش پادشاهان حذف گردید.
شکل ۴: پلا کامل تخت جمشید (مرجع کتاب معماری جهان)
کمی بعدتر در دوران ساسانی با پیشرفتهای فنی شهرهایی چون فیروزآباد شکل تازهای به خود گرفتند و شهرنشینی آداب ویژهای یافت که بناهای برزگتر وهمساز با طبیعت بوجود آمد.
شکل ۵: پلان و نماد مقطع مجموعة فیروزآباد
در معماری هند شهرهایی با فاضلاب و خیابانکشی ویژه همانند موهنجودارو و شهرهایی در چین و ژاپن که با پیشرفتهایی چون اسپوتا و پاگودای چینی، نشانههایی برای شهرهای مختلف بشر متمدن بوجود آمد.
شکل ۶: نقشة شهر وخیابانهای موهنجودارو (مرجع کتاب معماری جهان)
در معماری بزرگ و بینظیر یونان نیز فضایی به فضاهای شهری به نام آگورا بوجود آمد. توضیح اینکه آگوراها در معماری یونان وظیفة خاصی را بر عهده داشتند وآن بوجود آمدن فضاهای اصلی هر چند نامنظم در اطراف یک مسیر بود، مسیری حیاتی برای مردم یک شهر در حال تعامل و در جهت معماری خاصی که عقل محوری و ریشة اصلی آن بود.
شکل ۷: شکل یک آگورا در یونان به همراه فضاهای جانبی (آگورای آکروپلیس)
در آکروپلیس یونان به راحتی میتوان این فضای منحصر به فرد را تجربه کرد.
این فضا با همین کارکرد کمی منظم و پیشرفته شد تا بتواند در معماری متکامل
روم باستان شبیه به یک حیاط مرکزی ظاهر شود و نام فوروم را به خود بگیرد.
فورومهایی که با باسیلیکاها و مراکز تجاری و تفریحی و مذهبی و حکومتی در
ارتباط تنگاتنگ بودند.
شکل ۸: پلان فوروم شهر پومپئی، روم باستان (دیده میشود که فوروم در روم دارای خاصیت نظم است.)
در این دوره اتفاق خاص دیگری برای فضاهای کوچکتر جلوی باسیلیکاها و معابد
افتاد و این شاید حضور عناصری به نام استلاء در این معماری به حالت سمبلیک و
نمادین بود. شاید از لحاظ نشانه شناسی، این عناصر نشانهای برای مرکز
محلات و محلهای درجه دوم اجتماعی ـ سیاسی به شمار میرفت که از معماریهای
قبل از خود وام گرفته شده بودند. (معماری مصر باستان)
شکل ۹: نما و قطع ستون یادبود تراژان، روم باستان (مرجع کتاب معماری جهان)
در دوران دوم مسأله جالب توجه دیگر فضاهای بزرگ شهری همچون نمایشخانة
کولوسئوم بود که میتوانست افراد زیادی را در خود جای دهد. این امر از آن
لحاظ ضروری به نظر میرسید که مردم میتوانستند ساعاتی را در کنار
فرمانروای خود گذرانده و منظره و یا نمایش خاصی را ببینند. در این حالت یک
فرد میتوانست تا دو سوم همشهریان خود را یک جا و در یک محل جزئی از یک
پرسپکتیو بزرگتر ببیند.
شکل ۱۰: پلان و مقطع نمایشخانه کولوسئوم، روم (مرجع کتاب معماری جهان)
نگارنده: مجتبی هوشنگیان شیرازی/ کارشناس معماری ۸۲ با تشکر از دکتر احسان رنجبر
Email: douuuuuie@Gmail.com
منبع:www.manzar.ws