اصول طراحی باغ ایرانی

اصول طراحی باغ ایرانی

<><><>طراحی باغ ایرانی را می توان در اصول زیر خلاصه نمود.

الف ) سلسله مراتب

بر اساس این اصل فضاها و عناصر مختلف بر اساس اهمیت، ارزش کارکردی و بسیاری از عوامل دیگر در کنار هم قرار می گیرند. در طراحی اغلب باغ های ایرانی این اصل به خوبی دیده می شود. سلسه مراتب در باغ ها از سردرورودی یا گاهی میدان و آبنمایی در بیرون باغ (جلوخان) شروع و با گذشتن از هشتی و محور اصلی به کوشک باغ می رسد. این اصل را در ارتفاع، رنگ و اندازه عناصر باغ هم میتوان جستجو کرد.

ب)تقارن

تقارن یکی از اصول طراحی به شمار می رود که در دوران باستان در بسیاری از بناهای عمومی و مذهبی به کار رفته است. اصل تقارن را می توان کامل ترین شکل تعادل به شمار آورد که علاوه بر جنبه های زیبا شناسی از لحاظ ایستایی نیز همواره مورد توجه بوده است. در باغ های ایرانی به وفور از این اصل استفاده شده است. کوشک های ساخته شده متقارن بوده و بر روی محور یا مرکز تقارن واقع اند. اوج قرینه سازی را می توان در محورهای اصلی دید. در محور اصلی حتی درختان، درختچه ها و گل ها نیز قرینه کاشته شده اند. باغ های مستطیلی بسته به مکان قرار گیری کوشک، یک یا دو محور تقارن و پلان های مربع اغلب چهار محور تقارن دارند.  

 ) مرکزیت

یکی از امور مهم در ترکیب و سازمان دهی عناصر در بسیاری از فضاهای معماری مرکزیت است و غالبا برای تاکید به مهم ترین قسمت مجموعه مورد استفاده قرارمی گیرد. اصل مرکزیت بیشتر در کوشک ها دیده می‌شود. خصوصا کوشک هایی با طرح هشت بهشت. این اصل در پلان مربع با وجود کوشک در محل تقاطع محور ها، در اوج خود می باشد.

د) ریتم

به معنی تکرار موزون ساده یا پیچیده یک عنصر یا پدیده در یک اثر هنری است. منظور از تکرار موزون پیچیده، تکرار چند عنصر یا مجموعه به نحوی است که درک روابط و قانونمندی های حاکم بر آنها به مشاهده دقیق و عمیق نیاز دارد.

این اصل در مواردی جوابگوی نیاز عملکردی می باشد همچون حجره های یک مدرسه یا کاروانسرا ، وگاهی بر آورده کننده نیاز زیبایی شناختی است از لحاظ بصری منظری ظریف و خوشایند پدید آورد. (سلطان زاده 1378)

در باغ ایرانی این اصل را می توان در دیواره های حاشیه باغ، دیواره های صفحه بندی حاصل از زمینهای شیب دار و حتی در کفسازی ها مشاهده می شود.

ه) استقلال و تشخیص فضاها

در معماری ایرانی همه فضاها دارای استقلال و متشخص اند و هیچ فضایی منفی یا مانده از فضای دیگر نیست.

این ویژگی که به نظر می رسد گاهی با واقعیت های کارکردی در تعارض باشد از اصول مراعات شده در نمونه‌های ارزشمند معماری ایران است. درباغ ایرانی نیز همه فضاها اعم از ساخته و ساخته نشده ، از خود هویتی به نمایش می گذارند.بطوریکه حتی فاصله میان دو فضای مستقل، خود عرصه ای کامل به شمار می‌آیدکه واجد تعریف ، هویت و عملکرد مستقل می باشد.

و)تنوع در وحدت، وحدت در تنوع

باغ ایرانی در عین وحدت در خطوط کلی، هندسه و مصالح اجرایی، دارای تنوع فضایی بی نظیری است.تنوع فضایی باغ با تعریف فضاهای مستقل از هم از طریق محدودسازی، تنظیم فاصله دید، بهره گیری از اشکال کامل هندسی، طرح کاشت، ترکیب بندی های متفاوت از گونه های گیاهی، کارکردهای فضایی آب، بهره گیری از مصالح و امثال آن نمود پیدا میکند. محورهای اصلی، محورهای فرعی، کرت‌ها، انواع حوض ها و فضاهای ساخته شده با نوع بسیار زیادی که ارائه می دهند نشان از یک نظم و وحدت سازی در کلیت باغ می دهند.

ز)طبیعت گرایی و بهره گیری از منظر

فرهنگ ایرانی انسان را جدا از طبیعت نمی بیند بلکه او را همراه باسایر عناصر طبیعت و جزء لا ینفک آن و دل سپردن به طبیعت و استفاده از مناظر طبیعی را علاوه بر اینکه پی بردن به آیات و نشانه های خدا می بیند، موجب حظ بصر و نشاط روان آدمی می داند. از این رو معماری و هنر ایران به شدت طبیعت گراست. این اصل در باغ ایرانی سبب بوجود آمدن فضاهای نیمه باز مانند ایوان و کوشک شده است که حد فاصل و پیوند دهنده فضای طبیعت (حیاط یا منظره باغ) و بخش ساخته شده می باشد. وجود فضای دنج و خلوت و پناه بردن به گوشه طبیعت در باغ ایرانی یک قاعده است، در نتیجه باغ ایرانی فضایی عارفانه و شاعرانه برای تامل به شمار می رود. وجود چشم اندازهای عمیق و باز در محورها و مسیرهای اصلی باغ، عدم وجود موانع بصری و هدف دار بودن این مسیرها (رسیدن به فضای ساخته شده یا یک نشانه بصری) بر طبیعت گرایی بیشتر صحه میگذارد.  

در نهایت ویژگی های مشترک باغ های ایرانی را می توان این گونه بر شمرد

- تقسیم باغ غالبا به چهار بخش

- استفاده از خطوط راست در طراحی

- وجود یک کوشک یا بنا در مرکز یا بلندترین قسمت باغ

- استفاده از یک جوی اصلی

- استفاده از استخرهای وسیع به عنوان آینه و زیبایی چشم انداز مقابل کوشک

- رابط نزدیک با طبیعت

- کاشت درخت میوه در قسمت بزرگی از باغ

- فقدان فضای سبز بیهوده و ... (حیدر نتاج ، 1380)

حیدرنتاج، وحید(1380) پایان نامه کارشناسی ارشد معماری، دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران.

سلطان زاده حسین (1378) تداوم طراحی باغ ایرانی در تاج محل،‌ دفتر پژوهشهای فرهنگی،‌تهران.

فضای سبز درختان ناژوان(اصفهان)

فضای سبز درختان ناژوان  

 

درختان از جمله عناصر اساسی حیات انسان به شمار می روند که از زمان پیدایش بشر تاکنون با او همراه بوده و نیازهای مختلف آدمی را تأمین کرده اند در برخی از فرهنگها درخت از تقدیس خاصی برخوردار بوده است در ایران قدیم درختان چنار، خرما، انار، انجیر به عنوان درختان مقدس به شمار می آمدند درخت سرو نیز از جمله درختانی است که جایگاه خاصی در نزد ایرانیان داشته و شاعران ایرانی همواره آزادگی، رعنایی و زیبایی آنرا ستوده اند درختان همواره به عنوان یک منبع اقتصادی مهم مورد توجه بوده اند. در دنیای امروز ارزش های غیرقابل جایگزین زیست محیطی درختان از اهمیت بیشتری برخوردار است هر درخت بالغ سالانه 6 کیلوگرم دی اکسید کربن مصرف می کند.

طرح اراضی ناژوان عمدتاً به دلیل منابع طبیعی خود مورد توجه قرار گرفته است اما مثل کلیه مواردی از این دست در دنیای امروز بحث مهمی که بر تمامی جنبه های برنامه ریزی تأثیر

می گذارد آن است که تقدم به توسعه داده شود یا حفظ محیط زیست. در این راستا طرح توسعه در اراضی ناژوان اساساً به معنای استفاده و بهره وری از منابع طبیعی این محدوده در جهت گذراندن اوقات فراغت است.

حفظ فضای سبز حاشیه رودخانه یک سنت تاریخی است حفظ ناژوان در شکل و مضمون کنونی خود مسئولیتی است عظیم و تجربه ای بی نظیر در تاریخ شهرسازی (ایران)، زیرا تلاش می شود که با اتخاذ سیاستی جامع و با یک برنامه ریزی گام به گام هدفمند مانع از پیشروی توسعه  بی در و پیکر بر روی اراضی کشاورزی و باغها گردد.

نگهداری از پارک ایجاد شده حتی از ایجاد آن مهم تر می باشد پارکی که در اثر بی توجهی عدم شناخت از عوامل آسیب رسان رو به انحطاط میرود نه تنها ضربه ای خواهد بود بر پیکر محیط زیست منطقه بلکه از نظر اقتصادی – اجتماعی سرمایه ای بی نظیر را به باد خواهد داد که جبران آن به این زودیها میسر نخواهد بود.

تبدیل و اشغال اراضی مرغوب زراعی – توسعه فضای سبز شهری در اراضی سنگلاخی – کوهستانی – کویری و افزایش روزافزون فضای سبز در اراضی پست و با محدودیت های زراعی متعدد- کاهش منابع آب – افزایش هزینه های احداث و نگهداری فضای سبز در مکان شهرها ، این ضرورت را ایجاب نموده است که ایجاد فضای سبز و جنگل کاری پایدار یا به عبارتی (فضای سبز صنعتی) با استفاده از گونه های جنگلی آندومیک سازگار و بادوام و کم هزینه – کم توقع و کم آب در اراضی ومراتع مخروبه وفرسایش یافته و یا اراضی کویری امکان پذیرد.

فضای سبز در اراضی محدوده ناژوان شامل کلیه سطوحی می شود که با پوشش گیاهی مفروش شده اند. بر این اساس باغها، بیشه ها، اراضی زراعی، پارکها، سبزه راهها و حاشیة مادیها و …. جزو فضاهای سبز می باشند. وسعت این سطوح حدود 1200 هکتار می باشد به غیر از سطوح پارکی که عمدتاً در طرفین محور رودخانه شکل گرفته اند. بقیه مرزهای سبزینگی فوق در اراضی ناژوان پراکنده شده اند و در گوشه و کنار محدوده مورد نظر به چشم می خورند.

بر این اساس به دلیل ویژگیهای خاص منطقه ناژوان که هر یک دارای توانهای اکولوژیک و نیز محدودیت های خاص خود می باشد. ضرورت اختصاصی محلی برای جمع آوری – تولید و تکثیر گونه های مزبور بررسی و قطعه زمینی محصور واقع در خیابان باغ فردوس (لوله) ناژوان مناسب تشخیص داده شد و از دیماه سال 1382 اقدام به کشت و تولید جمعاً 40 گونه گیاه شد که به تفکیک به دسته های زیر تقسیم می گردد. (تا 80 گونه در دست افزایش است).

1- درخت و درختچه های جنگلی پایدار و خودرو مربوط به رویشگاههای زاگرس غربی و جنوبی، سازگار با شرایط آب و هوایی و کلیمایی منطقة ناژوان.

2- منتخب گیاهان مرتعی و دارویی خودرو موجود در کوههای اطراف که مناسب جهت تثبیت خاک و جلوگیری از فرسایش و نیز مصارف دارویی و همچنین جهت غنی سازی پوشش گیاهی و کشت در اراضی ناژوان.

از جمله مهمترین نقش این گیاهان تأثیرات مطلوبی است که بر آب و هوای منطقه پیرامونی خود می گذارد و همچنین کاهش گرد و غبار که امر در آب و هوای خنک و پر گرد و غبار شهر اصفهان بسیار حائز اهمیت است.

منبع :شهرداری اصفهان http://www.isfahan.ir